To jeden z najpiękniejszych budynków w Olsztynie. Powstał na początku XX wieku
Rejencja pruska, zwana także olsztyńską, została utworzona w 1905 roku z południowych ziem rejencji gąbińskiej i królewieckiej. W początkowym okresie funkcjonowania nowego urzędu na jego potrzeby wynajęto obszerną kamienicę przy placu Kopernika (obecnie to rondo gen. Józefa Bema). Wykonanie projektu nowego gmachu zlecono Richardowi Saranowi z ministerstwa robót publicznych w Berlinie. On też pełnił nadzór autorski nad pracami. Głównym wykonawcą robót budowlanych była olsztyńska firma Alberta Dilewskiego. Prace rozpoczęto w połowie 1908 roku, oficjalny odbiór gmachu nastąpił 1 lipca, a poświęcenie 15 lipca 1911 roku, czyli w 501. rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Obiekt rozbudowywano następnie w latach 20. i 30. minionego wieku, nadając mu ostateczny kształt.
W 1920 roku w gmachu Rejencji pracowała aliancka komisja nadzorująca przebieg plebiscytu na Warmii i Mazurach. W okresie II wojny światowej część pomieszczeń zajmowało Gestapo. Po II wojnie światowej budynek został przekazany władzom Polskich Kolei Państwowych. Do 2004 roku znajdowała się w nim dyrekcja okręgowa kolei. Obecnie gmach stanowi siedzibę Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
Neobarokowa perła Olsztyna. Zachwyca detalami
Neobarokowy, czterokondygnacyjny gmach składa się z dwóch równoległych korpusów połączonych klatką schodową umieszczoną wewnątrz dziedzińca. Całość ujęto z boków długimi skrzydłami. Budynek wzniesiono na cokole wyłożonym rustykalną okładziną z granitu, wykonaną z miejscowych głazów narzutowych. W części frontowej cokół obejmuje dwie dolne kondygnacje – suterenę oraz wysoki parter, natomiast w pozostałych fragmentach sięga jedynie do poziomu parapetów okien parteru. Do obramień okiennych oraz gzymsów użyto piaskowca z Wartowic koło Bolesławca, natomiast główny portal wykonano z kamienia pochodzącego z Radkowa w pobliżu Nowej Rudy.
Wyższe kondygnacje zbudowano z cegły i rozczłonkowano szerokimi pilastrami, które niemal całkowicie wypełniają przestrzeń pomiędzy otworami okiennymi. Główna fasada, zwrócona ku zachodowi, została ukształtowana z trzech ryzalitów bogato zdobionych rzeźbiarsko. Centralny ryzalit, zawierający portal wejściowy i owalny kamienny kartusz, jest nieco płytszy od bocznych. Kartusz z królewską koroną zachował się do dziś, jednak pierwotny herb rejencji został usunięty w 1945 roku. Rozwiązanie architektoniczne zastosowane na fasadzie powtórzono, choć bez dekoracji rzeźbiarskiej, na długich elewacjach północnej i południowej. Modele rzeźb i reliefów opracował Wilhelm Gieseke z Charlottenburga.
Całość przykrywają dwuspadowe dachy z dachówki ceramicznej, w których umieszczono niewielkie mansardy. Wnętrze budynku wyróżnia się artystycznie zaprojektowaną klatką schodową oraz szerokimi korytarzami zdobionymi dekoracjami natynkowymi. Ściany, sufity i sklepienia ozdobiono bogatą sztukaterią: płaskorzeźbami, rozetami i profilowanymi gzymsami.
