Nielegalne opłaty pobierane przez cmentarze. Polacy mogą odzyskać pieniądze

• Sądy administracyjne w Olsztynie i Warszawie kwestionują legalność powszechnych opłat cmentarnych.
• Orzeczenia te mogą umożliwić odzyskanie nienależnie pobranych środków i zrewolucjonizować regulaminy cmentarzy.
• Jakie opłaty zostały uznane za niezgodne z prawem i co to oznacza dla Polaków?

Nielegalne opłaty na cmentarzach. Przełomowe wyroki sądów

Sprawa zaczęła się w lutym 2023 roku, kiedy Rada Miasta Olsztyna przyjęła nowe stawki za korzystanie z cmentarzy komunalnych. Wśród opłat znalazły się m.in. te za przedłużenie ważności grobu na kolejne 20 lat, dodatkowy pochówek w istniejącym miejscu oraz wjazd czy korzystanie z cmentarza. 

Jeden z mieszkańców zaskarżył uchwałę, argumentując, że nie ma ona oparcia w obowiązującym prawie. W październiku 2024 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie przyznał mu rację. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959 r. pozwala samorządom pobierać jedynie opłaty bezpośrednio związane z samym pochówkiem. Wszystkie inne – jak za przedłużenie użytkowania grobu czy dodatkowy pochówek – uznano za nielegalne.

W uzasadnieniu wyroku sąd zwrócił uwagę, że przepisy ustawy o gospodarce komunalnej, na które powołała się Rada Miasta Olsztyna, mają charakter ogólny i mogą być stosowane jedynie w sytuacjach, gdy brak jest szczegółowych regulacji. Tymczasem ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych precyzyjnie określa, jakie opłaty mogą być pobierane w związku z pochówkiem. Oznacza to, że rada gminy nie ma prawa wprowadzać dodatkowych opłat, które nie są bezpośrednio związane z czynnościami pogrzebowymi.

Podobne rozstrzygnięcie zapadło kilka miesięcy później w Warszawie. W marcu 2025 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny orzekł w sprawie dotyczącej cmentarza komunalnego w Radomiu. Tym razem sąd poszedł jeszcze dalej – lista nielegalnych opłat została znacząco rozszerzona. Za niezgodne z prawem uznano m.in. opłaty za ekshumację, przechowywanie zwłok w chłodni, wynajem sali ceremonialnej, demontaż nagrobków czy tzw. czynności administracyjne. Zdaniem sądu, żadna z tych usług nie ma podstawy w obowiązujących przepisach.

Stanowisko obu sądów wojewódzkich znalazło potwierdzenie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. I chociaż orzeczenia sądów nie są jeszcze prawomocne, stanowią ważny precedens, a skutki decyzji mogą mieć dalekosiężne konsekwencje. Podobne opłaty pobierane są bowiem na wielu cmentarzach komunalnych w całej Polsce.

Droga do odzyskania pieniędzy

Co ważne, wyroki sądów administracyjnych w Olsztynie i Warszawie otwierają drogę do odzyskania pieniędzy przez osoby, które w przeszłości uiściły opłaty uznane za niezgodne z prawem. Jeżeli któryś z tych wyroków dotyczy unieważnienia uchwały rady miasta lub gminy, na podstawie której pobierano opłaty za „korzystanie” z cmentarza — inne niż bezpośrednio związane z pochówkiem — a orzeczenie to się uprawomocni, mieszkańcy będą mogli wystąpić z roszczeniem o zwrot nienależnie pobranych środków. Zwrotu należy wówczas domagać się od zarządcy cmentarza, przedstawiając dowody dokonanych wpłat (np. rachunki lub potwierdzenia przelewu).

Oprac. A. Adamowicz, Źródło: Fakt, olsztyn.com.pl, Infor

Tak wygląda „amerykański” cmentarz w Dywitach