Historia nieistniejącej już ulicy Fabrycznej
Ulica Fabryczna została wybudowana w latach 70. XIX wieku. Łączyła ulicę 22 Stycznia z aleją Piłsudskiego, nieopodal ulicy Dąbrowszczaków i Aresztu Śledczego. Do 1945 roku nosiła niemiecką nazwę Fabrik-Straße, co w tłumaczeniu oznacza właśnie ulicę Fabryczną. Nazwę zawdzięczała fabryce zapałek, którą w tamtym okresie wybudował żydowski przedsiębiorca i radny miejski – Julius Ladendorff.
Zakład istniał już w 1878 roku, jeszcze zanim w pobliżu powstał neogotycki gmach sądów oraz więzienie przy dzisiejszej alei Marszałka Józefa Piłsudskiego. Fabryka wyrastała wówczas wśród nieużytków, które dziś znajdują się w samym centrum Olsztyna. Była największą firmą w mieście, a jej produkty trafiały nawet za granicę. Rocznie zakład opuszczało około 30 milionów zapałek, zamykanych przed I wojną światową w charakterystycznych okrągłych kapsułkach. Eksportowano nie tylko gotowe zapałki, ale też drewniane patyczki z osiki, bez masy zapalającej.
W 1881 roku fabryka wkroczyła w erę nowoczesności – uruchomiono napęd parowy, co przyspieszyło produkcję i wymusiło rozbudowę obiektu. Na początku XX wieku zatrudniano tam około stu pracowników, w większości kobiet. Po śmierci Ladendorffa w 1905 roku wytwórnią kierowała wdowa Julia, następnie syn Otto. W czasach rządów nazistowskich część rodziny trafiła do berlińskiego getta, inni zginęli w obozach koncentracyjnych, a fabrykę przejął aryjski przedsiębiorca Richard Horstmann. Produkcja trwała do stycznia 1945 roku.
Po wojnie zakład uruchomiono ponownie jako Państwową Fabrykę Zapałek, jednak produkcja trwała zaledwie trzy lata. W 1948 roku sprzęt zdemontowano i przewieziono do fabryki w Sianowie, która jako pierwsza w Polsce wytwarzała zapałki w tekturowych pudełkach.
Opuszczone hale przez prawie dekadę pełniły funkcję magazynów, składowano tam m.in. wyroby tytoniowe, przetwory warzywne i środki farmaceutyczne. W 1957 roku w budynku uruchomiono wytwórnię lignostonu – sprasowanego pod wysokim ciśnieniem drewna, wynalezionego przez olsztyńskiego racjonalizatora Wojciecha Żukowskiego. Tworzywo to było trwalsze niż zwykłe drewno i znalazło szerokie zastosowanie w przemyśle. Produkcja trwała do końca lat 60., po czym zakład zamknięto, a hale rozebrano. W ich miejscu urządzono skwer.
Przetrwała ponad 130 lat. Dziś w jej miejscu stoi centrum handlowe
Ulica Fabryczna służyła mieszkańcom Olsztyna przez ponad 130 lat. Jednak wraz z rozwojem miasta podjęto decyzję o jej zamknięciu. Miasto sprzedało ją wraz z gruntem pod budowę centrum handlowo-usługowego. Dla wielu osób było to rozczarowanie, zwłaszcza dla kierowców korzystających z niej w godzinach popołudniowego szczytu, gdy chcieli jak najszybciej wydostać się z centrum.
W 2003 roku ulicę zamknięto dla ruchu w związku z budową pierwszego w mieście centrum handlowego przy alei Piłsudskiego. Na początku 2004 roku, wraz z budynkiem stojącym przy ulicy, została całkowicie zlikwidowana. Oficjalne otwarcie galerii nastąpiło w październiku 2005 roku pod nazwą "Alfa Centrum", a we wrześniu 2009 roku oddano do użytku jej drugą, dobudowaną część.
Ciekawe wspomnienia z tamtego okresu można przeczytać na blogu photokrzysztof.blogspot.com:
"Kilka dni temu otwarta została nowa część Alfy. Pamiętacie jak wyglądało centrum Olsztyna przy ul. Piłsudskiego zanim ją wybudowano? Zapyziała dziura w centrum miasta. ‘Alfa’ mimo swojej funkcjonalności jest jednak dla mnie pseudomodernistycznym koszmarkiem. Elewacja jak na mój gust to paskudztwo. A przecież można było nawiązać do historycznej zabudowy i zrobić elewację w formie kilku kamienic w moim ulubionym stylu secesyjnym." Autor bloga dodał jednak, że mimo wszystko dzisiaj (w 2009 roku) to miejsce wygląda znacznie lepiej.
Od października 2013 roku galeria funkcjonuje pod obecną nazwą "Aura". Choć z mapy Olsztyna zniknęła ulica Fabryczna, mieszkańcy zyskali w jej miejscu pierwsze w mieście nowoczesne centrum handlowe, które szybko stało się jednym z głównych punktów zakupowych i towarzyskich w stolicy Warmii.
Historia Olsztyna na archiwalnych zdjęciach
Jeśli chcesz odkrywać historię dawnych miejsc Olsztyna, zajrzyj do archiwalnych zdjęć dostępnych w sieci, lokalnych blogów oraz zbiorów Muzeum Warmii i Mazur. Zachęcamy też do obejrzenia naszej galerii poniżej, w której prezentujemy fotografie olsztyńskich ulic, pochodzące ze strony fotopolska.eu.
Artykuł powstał na podstawie tych źródeł: Wikipedia, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie (Bętkowski Rafał, Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn 2010, Browiński Czesław, Olsztyn 1945-1970, Olsztyn 1974, Grabowska Celina, Strzyżewska Małgorzata, Olsztyn 1900-2000, Olsztyn 2000, Piechocki Stanisław, Olsztyn magiczny, Olsztyn 2002), photokrzysztof.blogspot.com.
