Czy wiesz, skąd wzięły się nazwy miast z Warmii i Mazur? Poznaj ich fascynującą historię

Miasto przez Mazurów było nazywane Ządzborkiem. Istnieje kilka hipotez odnośnie pochodzenia pierwotnej nazwy miasta – Sensburg. Od niemieckich słów „Sense”, czyli kosa oraz „Burg”, czyli zamek, dawniej oznaczające miejscowość. Hipoteza ta nawiązuje do legendy powstania herbu miejskiego. Kolejna wyjaśnia, że miejscowość, czyli „Burg” leżała wśród jezior, czyli „Seen”. Pierwotna nazwa mogła brzmieć „Segensburg”, czyli Miasto Błogosławione. Obecna nazwa Mrągowo została nadana w roku 1946 r., by uczcić pamięć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza.

Niemiecka nazwa Heilsberg pierwszy raz pojawia się w dokumencie z 1260 r. Przypuszczalne pochodzenie nazwy to„Berg des Heils”, czyli „góra święta”, przy czym „święto” może wywodzić się od pogańskiego świętego dnia, który świętowano w pobliżu Pilnika na „Krzyżowej Górze” lub „Ellsbergas”– z pruskiego „Alle” (Łyna) i pruskiej wersji niemieckiego słowa „Burg”, razem: „zamek na Łyną”. W języku staropruskim miasto nazywano Lecbarg, a po polsku: Licbarg albo Licbark, skąd wzięła się obecna nazwa.

Nazwa Pisz jest pochodzenia pruskiego i wywodzi się od wyrazu „pisa”, co oznaczało „bagno”. Mieszkańcy przyjęli tę nazwę od wypływającej z jeziora Roś rzeki o bagnistych brzegach. Natomiast wzniesiony nad Pisą zamek otrzymał nazwę Johannisburg. Prawa miejskie Pisz otrzymał w 1645 r. i formalnie przyjął nazwę zamku. Miejscowi Mazurzy nazywali miasto Jańsborkiem i nazwa w tej formie przetrwała aż do 1946 r.

Zaraz po wojnie Lötzen nazywano starą mazurską nazwą - Lec. Od sierpnia 1945 r. przyjęto inną wersję owej nazwy - Łuczany. W sierpniu 1946 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministrze Administracji Publicznej nadała miastu nad Niegocinem miano – Giżycko, od spolszczonej formy nazwiska ewangelickiego kaznodziei i działacza ruchu mazurskiego - Gustawa Gizewiusza (Giżyckiego). Decyzja ta wywołała oficjalny protest mieszkańców miasta. W październiku 1946 r. komisja podtrzymała swoją decyzję. Ale jeszcze długo używano w Giżycku nazwy Łuczany, która zachowała się do dziś w potocznej nazwie Kanału Łuczańskiego, przecinającego miasto.

Zarówno polska, jak i niemiecka nazwa wywodzą się od nazwy rzeki Nida, jak nazywano tam Wkrę, przepływającą przez miasto. Pierwsze źródła historyczne podają niemiecką nazwę: Nydenburg, później utrwaliła się forma Neidenburg („gród nad rzeką Nidą”), które z kolei spolszczano na Nibork, Nidbork, Niedzbórz. Niezależnie od tych form, funkcjonowała polska nazwa Nidzica, która przez wieki była jednak mniej znana. Nazwa Nibork często występowała w polskich opracowaniach okresu międzywojennego i dlatego po przyłączeniu Mazur do Polski w 1945 początkowo miasto oficjalnie nosiło tę nazwę. Dopiero 7 maja 1946 zastąpiono ją formą Nidzica jako bardziej słowiańską.

Geneza nazwy miasta związana jest z niemiecką miejscowością Osterode w górach Harzu w Dolnej Saksonii. Z tego miasta pochodzili pierwsi dolnosaksońscy osadnicy, w tym komtur dzierzgoński Luther von Braunschweig. W źródłach spotkać też można następujące odmiany nazwy: Ostirroda, Osterroda, Osteroda, Osterode, Osterrodt. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946 r.

Pochodzenie nazwy miasta jest sporne. Według badaczy, słowo „Lek” w języku Jaćwingów miało oznaczać białą lilię wodną (grzybień), a w języku pruskim „Luk” oznaczało roślinę wodną, natomiast „Elk” to miano łosia. Wysuwano też hipotezę, że nazwa wywodzi się od polskiego słowa „Łęg” – nadbrzeżna łąka. Można przypuszczać, że nazwa osady wzięła od nazwy rzeki, nad którą ją założono. Istnieje też teza historyków, że przejściowo (na początku XV w.) funkcjonowały dwie nazwy dla tego samego miejsca: Lyck (Łyk, Łek) oraz Przewłoki. Obecna forma Ełk powstała z miejscownika „we Łku”; „e” z przyimka „we” zaczęto używać jako przynależne do nazwy i tak powstało „w Ełku”.

Początki miasta z zameczkiem myśliwskim Olecko, od którego miejscowość wzięła nazwę. Niektórzy historycy niemieccy łączą założenie Olecka ze spotkaniem w zamku myśliwskim księcia Albrechta w 1560 r. z królem polskim, Zygmuntem Augustem. Na pamiątkę spotkania postanowiono założyć dwa miasta w puszczy po obu stronach granicy – po stronie polskiej Augustów (od imienia króla), po pruskiej – Margrabowa (od tytułu księcia Albrechta). Jednocześnie ludność polska używała nazwy Olecko.

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1329 r. Na skraju puszczy, przy pruskiej osadzie Rast, Krzyżacy wybudowali drewnianą strażnicę nazwaną Rastenburg. Już jako polskie miasto, miejscowość nosiła historyczną nazwę Rastembork, ale rozważano także nazwy Raściborz i Raścibórz, ostatecznie jednak 7 maja 1946 r. nadano miastu nową nazwę Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, historyka z XIX wieku walczącego z germanizacją Mazur.

Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 r. W późniejszych dokumentach z 1333 r. oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. - odmiana Ylau. W XV w. pojawiły się formy Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 r. przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej innej formy Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII w. występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII w. przyjęto obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono nazwę na Stadt Deutsch Eylau, a od 1945 r. polska nazwa miasta to Iława, którą urzędowo zatwierdzono 19 maja 1946 r.